تهران در خفگی تابستان: گرد و غبار، بی‌آبی و مدیریت فرسوده

به گزارش روبرونیوز،

در تابستان ۱۴۰۴، تهران با موج جدید و بی‌سابقه‌ای از آلودگی هوا روبرو شد؛ روزهایی که شاخص کیفی هوا بارها به محدوده‌ی خطرناک (بالاتر از ۲۰۰ تا ۴۰۰) رسید. این گزارش دلایل اصلی این بحران را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کند.

۱. خیزش گرد و غبار در تابستان خشک

یکی از عوامل برجسته، وزش بادهای شدید و فعال شدن کانون‌های گرد و غباری اطراف تهران—از جمله تالاب صالحیه (در غرب کرج)، اراضی خشک استان‌های سمنان و قم، مناطق کشاورزی جنوب تهران و معادن شن و ماسه جنوب‌شرقی—بوده است. این مناطق به دلیل خشکی شدید، به منابع پُرتولید PM۱۰ تبدیل شده‌اند  .

وزیر یا مدیران محیط‌زیست شهر تأکید کرده‌اند که منشأ اصلی ذرات معلق تابستان ۱۴۰۴، گرد و غبار بومی و منطقه‌ای بوده است، نه ترافیک سنگین یا وارونگی هوا.

۲. خشکسالی و تخریب منابع طبیعی

کاهش شدید بارندگی و کاهش رطوبت خاک باعث شده بستر خاک (اعم از تالاب‌ها و اراضی شهری) مستعد جابه‌جایی شود. خشک‌شدن تالاب‌ها به‌ویژه تالاب صالحیه و بندعلی‌خان، به‌علت سدسازی و مصرف نادرست آب، نقش تعیین‌کننده‌ای در تشدید گرد و غبار ایفا کرده ‌است  .

این مسئله در کنار تخریب پوشش گیاهی، ترکیبی خطرناک برای بروز بحران هوا ایجاد کرده است.

۳. نقش ساخت‌وسازهای شهری و به هم‌خوردن جریان هوا

برج‌سازی بی‌رویه در غرب تهران، مسیرهای طبیعی باد را بسته و تهویه طبیعی شهر را مختل کرده‌است. این عوامل خرداقلیمی، به ماندگاری آلاینده‌ها در سطح شهر کمک می‌کنند و جریان هوا را به‌شدت کاهش می‌دهند.

۴. منابع آلاینده سوختی؛ خودروها و صنایع

اگرچه در تابستان فشار اصلی از گرد و غبار است، اما ساختار کلی آلودگی تهران همواره با سوخت‌های فسیلی، خودروهای فرسوده، بنزین و گازوییل غیراستاندارد و سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها گره خورده است.

طبق گزارش‌ها حدود ۸۰٪ آلودگی تهران ناشی از وسایل نقلیه است؛ وسایلی که بسیاری از آن‌ها استانداردهای روز دنیا را ندارند یا با سوخت تقلبی و بی‌کیفیت فعالیت می‌کنند.

۵.اقلیم، جغرافیا و وارونگی دما

توپوگرافی تهران—واقع‌شدن در دامنه کوه‌های البرز و داشتن یک حبس طبیعی هوا—سبب می‌شود آلاینده‌های معلق در سطح بافت شهری به‌راحتی پراکنده نشوند. در زمستان، پدیده وارونگی دما مزید بر علت است، اما تابستان امسال بدون «وارونگی» هم شاهد آلاینده بالا بودیم.

۶.ضعف سیاست‌گذاری و اجرای ناقص قانون هوای پاک

قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶، با هدف کاهش آلایندگی سوخت، نوسازی خودروها، بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و کاهش سوزاندن مازوت تصویب شد. اما اجرای آن در عمل، ناتمام بوده است. به‌ویژه قطع مازوت‌سوزی در برخی نیروگاه‌ها بدون جایگزینی مناسب، مشکلات زیادی ایجاد کرده ‌است.

۷.آمار وخامت: کاهش روزهای پاک

از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا ۱۹ تیرماه، فقط ۶ روز هوای پاک ثبت شده و ۶۷ روز قابل‌قبول بوده است. مقایسه با سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد هوای کرده به‌طور معنی‌داری کاهش یافته و تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس از ۱۹ روز در ۱۴۰۳ به ۳۲ روز در ۱۴۰۴ رسیده است؛ همچنین روزهای بسیار ناسالم هم در تابستان ۱۴۰۴ تجربه شدند  .

راهکار چیست؟

آلودگی هوای تیر ۱۴۰۴ تهران، حاصل تلاقی عوامل محیطی و ساختاری بود:

• اولاً: خشک‌سالی و گرد و غبار منطقه‌ای ناشی از کاهش بارندگی و از دست رفتن تالاب‌ها،
• ثانیاً: سیاست‌گذاری ناهماهنگ شهری، اعم از ساخت و سازهای ناکارآمد و مدیریت منابع آب،
• ثالثاً: ضعف در اجرای قانون هوای پاک و استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد،
• و بالاخره خودِ ساختار جغرافیایی و اقلیمی تهران که آلاینده‌ها را در دل شهر حفظ می‌کند.

این بحران نشان داد که حل آلودگی هوا نه فقط نیازمند تدابیر فنی و زیربنایی است، بلکه نیازمند هماهنگی محیط‌زیستی و اصلاح منابع آب، توجه به توسعه شهری پایدار و اجرای دقیق قوانین محیط زیستی است.

با توجه به تداوم خشک‌سالی و تغییرات اقلیمی، تهران در معرض تشدید مکرر این بحران قرار دارد؛ بنابراین لازم است نهادهای مسئول هرچه سریع‌تر با طرح‌هایی کارشناسی و مبتنی بر واقعیت، اقدام کنند تا خطر جدی‌تر نشود.